De vliegindustrie is een sector die leeft van uitbuiting

De vliegindustrie staat bekend als los in de omgang met feiten en moreel besef. StayGrounded, een internationale koepel van organisaties als SchipholWatch, zette op een rijtje hoe de sector zijn eigen klanten misleidt en uitbuit.
Het lijstje van StayGrounded is niet compleet, maar start met de misleidende tarieven die de sector publiceert. Vaak adverteren ze met onmogelijk lage ticketprijzen die vervolgens worden opgeblazen met ‘extra’s’ die niet te vermijden zijn: bagagekosten, keuze van een zitplaats, kosten voor creditcard-gebruik en tal van andere ‘diensten’.
Toezichthouders moesten in het verleden al vaak optreden, zoals tegen Ryanair die het plan had om een euro te rekenen voor het toiletgebruik in het vliegtuig. In Spanje trad de overheid op nadat geld werd gevraagd voor het meenemen van handbagage.
Dit prijsmodel is niet bedoeld om reizigers van dienst te zijn, maar om continu extra geld te kunnen vragen zonder enige tegenprestatie te hoeven leveren. Het wordt eufemistisch upselling genoemd.
Big data
Een volgende truc is het dynamisch prijsbeleid, powered by big data. Een paar weken geleden onthulde The Lever (platform voor onderzoeksjournalistiek in de Verenigde Staten) dat luchtvaartmaatschappijen kunstmatige intelligentie-software uit Israël gebruiken. Deze software struint door enorme hoeveelheden data van zowel concurrenten als consumenten om “de meest optimale prijs voor iedere klant” te vinden.
Doel is om erachter te komen hoe belangrijk de vlucht is voor ieder individu zodat aan urgente vluchten een (veel) hogere prijs kan worden geplakt. De bouwer van de software noemt deze inzet van het tool onomwonden “exploitatie” van klanten.
Het groeiende aantal vliegfirma’s dat deze software gebruikt, maakt kartelvorming eenvoudig. De bedrijven kunnen zo samenwerken om de prijzen op te stuwen.
Overboeken
De sector schuwt verder niet om dezelfde stoel voor een tweede keer te verkopen. Dit overboeken is nog steeds legaal in veel landen. Als er daarna toch teveel mensen zich melden voor een vlucht, dan is er voor sommigen geen plek. Compensatie is weliswaar mogelijk in de EU en de VS, maar alleen voor mensen die de regeltjes goed kennen.
De luchtvaartmaatschappijen noemen dit yield management. Voor wie ermee te maken krijgt, betekent het uitstel of een nare onderbreking van de reis.
Nog zo’n tactiek is het vertragen en bewust tegenwerken van terugbetalingen of compensaties. Nadat een vlucht is geannuleerd, hebben passagiers wettelijk het recht op compensatie. Maar de maatschappijen doen er alles aan om dit recht tegen te werken.
Bekend playbook
Tijdens de coronapandemie hielden de firma’s zo miljarden aan terugbetalingen achter. Passagiers werden afgescheept met een voucher of waren maandenlang bezig hun eigen geld terug te krijgen. Het is volledig in lijn met het gangbare playbook van de vliegindustrie: houdt publieke en privémiddelen zolang mogelijk vast om de expansie te financieren, terwijl klanten, medewerkers en omwonenden de kosten dragen.
Wanneer een klant een ticket koopt, smeken de airlines extra geld te betalen om zogenaamd ‘duurzaam’ te vliegen, bijvoorbeeld om alternatieve brandstof te bekostigen. Klanten worden zo verleid om geld te geven voor een luchtkasteel, want die brandstoffen lossen het klimaatprobleem helemaal niet op – reden voor critici om ze aan te duiden als fantasy fuels.
Veel luchtvaartbedrijven deinzen er niet voor terug om achter de schermen samen te werken om hun winsten te vergroten over de rug van de reizigers. Zo werden halverwege de jaren 2000 British Airways en Virgin Atlantic betrapt op het onderling afstemmen van extra brandstofkosten. Het leidde tot miljoenenboetes voor het duo. Rond hetzelfde tijdstip werden meerdere bedrijven voor 800 miljoen euro beboet vanwege een mondiaal kartel op cargo-prijzen.
Grootschalig EU-onderzoek
Maar de grootste scam is die van de ‘duurzame brandstof’ en ‘carbonneutraal vliegen’. Rechtbanken en autoriteiten noemen het steeds vaker wat het is: pure greenwashing. In 2024 oordeelde de Nederlandse rechtbank dat het programma ‘Fly Responsibly’ van KLM illegaal was en dat 15 van de 19 claims misleidend waren – inclusief het gebruik van de term ‘duurzame brandstof’. Inmiddels heeft de EU een diepgaand onderzoek ingesteld naar valse duurzaamheidsclaims door twintig maatschappijen.
Luchtvaart is gebaseerd op een bedrijfsmodel van uitbuiting, zo schrijft StayGrounded. Van de planeet, van medewerkers en zelfs van de eigen klanten. Het wrange is dat dit perverse model wordt ondersteund door veel overheden met jaarlijks miljarden aan subsidies en vrijstellingen. Geld dat veel beter kan worden besteed, bijvoorbeeld aan onderwijs, zorg of woningbouw.