Willem de Haan: Vrij- of rechtvaardigheid
Vrijheid van een heel andere kant bekijken dan wat wij nu aan feestvreugde hebben. Daar kwam eigenlijk de vrijheidslezing op neer, die socioloog, journalist en documentairemaker drs. Willem de Haan hield in Museum JAN. Terwijl voor de deur, op het Dorpsplein, werd gefeest vroeg De Haan zich af of de gevierde vrijheid ook met rechtvaardigheid had de maken.
Hij had goede papieren overigens. Destijds kreeg hij achttien celstraf, omdat hij als totaalweigeraar zijn dienstplicht niet vervulde en ook de destijds alternatieven niet wilde.
Doden
Sandra van Engelen, bestuurslid van Amstelveen Oranje, vroeg voordat De Haan aan het woord kwam, wat de aanhoorders eigenlijk onder ‘vrijheid’ verstonden. Er kwamen verschillende antwoorden, zoals dat men het niet met de oorlog in Gaza of Oekraïne eens is. Maar dat was De Haan duidelijk te gemakkelijk. Wij leven in een inhumaan systeem dat gevoed door wapens, zei hij. Persoonlijk was hij tegen doden van mensen, ook als men daar de ‘vrijheid’ aan heeft te danken. Daar moet men niet te lichtvaardig over denken, vond hij. “Hoeveel doden mogen er vallen voor onze vrijheid?” Hij plaatste het ‘zij stierven voor onze vrijheid’ toch in een kader dat vragen oproept, zoals de atoomaanval op Nagasaki, die weliswaar een einde maakte aan de Tweede Wereldoorlog maar anderzijds veel mensenlevens kostte. Is het juist dat onze vrijheid die van anderen in gevaar brengt? Eigenlijk was dat de kernvraag van de lezing.
Gedrag
Het Westen heeft de strijd in Oekraïne verloren, meent hij. Begrippen waar iedereen het mee is, klinken tegelijkertijd hol, vindt De Haan. “Ik denk dat je een ander mens niet mag doden, maar ok ga niet over het gedrag van anderen.” Je kunt je volgens hem afvragen waarom het begrip vrijheid alleen voor ons geldt en niet voor anderen. Hij citeerde met instemming een aalmoezenier, die overigens zijn ontslag nam, en vaststelde dan de toen levende generatie die Tweede Wereldoorlog niet wist te voorkomen. Evenzeer mag de regering van een land niet trots zijn op de winst in een oorlog, omdat zij die eigenlijk – zoals alle strijdende partijen – verloren heeft.
Celstraf
De Haan is onder meer bekend als redacteur van het Vredesmagazine en mede-initiatiefnemer van een nieuwe vredesbeweging in Nederland. In 1979 was hij totaalweigeraar, wat inhield dat hij niet alleen dienstplicht weigerde maar ook de destijds gangbare alternatieven; dat leverde hem achttien maanden celstraf op in een militaire gevangenis. Met deze ervaring als uitgangspunt belicht hij de paradox van vrijheid ofwel hoe vrijheid zonder beperkingen eigenlijk niet kan bestaan. Zijn lezing maakte deel uit van het bredere Bevrijdingsfestival in het Oude Dorp. Daar werden tijdens wat er gezegd werd in het museum muziek gespeeld en ‘bevrijdingstaarten’ gebakken door kinderen. Meer informatie over Willem de Haan op zijn website: www.willemdehaan.nl